Fot. pexels.com
I.E-COMMERCE: Kalendarium rozwoju handlu internetowego
Autor: Agnieszka Lublin
Seria: Internet w praktyce
W dzisiejszym pierwszym odcinku naszej serii przedstawimy kalendarium rozwoju handlu internetowego, czyli o tym jak się to wszystko zaczęło. Czym właściwie jest handel internetowy i czym różni się od tradycyjnego modelu sprzedaży?
Handel internetowy jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych metod handlu elektronicznego prowadzonego za pośrednictwem sieci internetowej przy wykorzystaniu komputera osobistego oraz urządzeń mobilnych takich jak tablet, smartfon oraz laptop a także ich oprogramowania. Sam handel elektroniczny (z ang. e-commerce) obejmuje wszelkie aspekty transakcji handlowych przeprowadzanych oraz zawieranych na odległość z wykorzystaniem urządzeń elektronicznych oraz sieci tele-informatycznej. Do najpopularniejszych form handlu elektronicznego należą: sklepy internetowe, portale aukcyjne oraz serwisy ogłoszeniowe. Przedsiębiorstwa oraz instytucje korzystają także z platform przetargowych lub transakcyjnych. W kategorii urządzeń używanych do obsługi handlu elektronicznego oprócz wymienionych powyżej komputera oraz urządzeń mobilnych należy również zaliczyć telefon oraz faks czy telewizor. Możemy wyróżnić dwa modele handlu internetowego: kompleksowy, w którym cała transakcja handlowa od momentu złożenia zamówienia do realizacji płatności i dostawy towaru odbywa się zdalnie z użyciem urządzeń elektronicznych oraz sieci tele-informatycznej oraz hybrydowy, w którym wykorzystanie urządzeń elektronicznych jest tylko częściowe i dotyczy wybranych aspektów takich, jak np. wyszukiwanie towarów, usług czy kontrahentów, przesłanie dokumentów albo realizacja płatności. Pozostałe czynności związane z transakcją handlową są realizowane bezpośrednio, tak jak w handlu tradycyjnym.
Kalendarium rozwoju handlu internetowego na świecie i w Polsce
Powstania i rozwoju handlu internetowego nie można rozpatrywać w oderwaniu od dwóch niezwykle istotnych z naszego punktu widzenia wydarzeń: wynalezienia komputera oraz powstania sieci komputerowej w USA w październiku 1969 roku. W tym artykule nie będziemy zajmować się szczegółowo historią komputerów, chociaż jest to temat niezwykle pasjonujący. Warto jednak pamiętać, że prawzorem komputera jest abstrakcyjny model zwany maszyną Turinga, a pierwsze urządzenia ułatwiające obliczenia były znane już w starożytności, np. abakus z 440 p.n.e. Nie wypada również nie wspomnieć o komputerze Eniac skonstruowanym w latach 1943 – 45 na Uniwersytecie w Pensylwanii w USA oraz CDC 6600 – pierwszym desktopie, od którego rozpoczęła się era stacjonarnych komputerów osobistych. Pierwsze komputery osobiste używane w domach to druga połowa lat 80-tych XX wieku – z kultowym w wielu krajach Commodore 64 oraz Compaq Deskpro z 1986 roku. W 1982 roku, na komputerach PC zadebiutował system operacyjny Microsoft Windows 1.0, który był pierwszym środowiskiem firmy Microsoft wykorzystującym interfejs graficzny (GUI). Pierwszy laptop do zastosowań komercyjnych pojawił się pod koniec lat 70-tych. Jednak faktyczna kariera laptopów rozpoczęła się w latach 90-tych XX wieku. Wraz ze zwiększaniem się mocy obliczeniowej laptopów zmniejszała się ich masa co szybko przełożyło się na popularyzację komputerów przenośnych wśród zwykłych użytkowników oraz pracowników firm. Głównymi zaletami współczesnych laptopów są właśnie mobilność oraz wielofunkcyjność. Dzięki niewielkiej wadze i rozmiarom, komputer przenośny można zabrać ze sobą praktycznie wszędzie. W wielu przypadkach zaletą jest również przystępna cena przy jednoczesnym zachowaniu przyzwoitych parametrów technicznych.
W kolejnym akapicie przytoczymy najistotniejsze fakty związane z rozwojem sieci internetowej. Ale najpierw krótki film o początkach Internetu.
Pierwszy węzeł sieci informatycznej o nazwie ARPANET – powstał w USA w Los Angeles w 1969 roku co stanowiło zalążek późniejszej sieci Internet. Pierwotnie Internet zaprojektowano i wdrożono wyłącznie do zastosowań wojskowych – jako sieć pozbawioną centrum zarządzania, odporną na uszkodzenia i dzięki temu niemożliwą do zniszczenia w całości także podczas ataku nuklearnego (były to czasy „zimnej wojny”). Internet powstawał we współpracy amerykańskiej wojskowej Agencji do Spraw Projektów Zaawansowanych (ARPA) z ośrodkami akademickimi takimi jak Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles (UCLA), Uniwersytet Południowej Kalifornii (USC), Stanford oraz MIT (Massachusetts Institute of Technology). W pierwszej fazie rozwoju (do ok. 20 lat od roku 1969) Internet był używany przede wszystkim do komunikacji z istotną rolą w tym procesie poczty elektronicznej. Po zakończeniu „zimnej wojny” ARPANET znalazł się w 1986 r. pod nadzorem Narodowego Funduszu Nauki USA (National Science Foundation – NSF) i po latach wyłącznie militarnego zastosowania wkroczył na ścieżkę rozwoju naukowego. Do 1991 roku istniał oficjalny zakaz używania Internetu do celów komercyjnych wydany przez NSF co praktycznie uniemożliwiało wykorzystanie sieci do celów takich jak reklama czy sprzedaż a tym samym jej komercyjny rozwój. Jednak w 1991 roku zakaz ten został uchylony co udostępniło Internet szerokiemu gronu zwykłych użytkowników. Od tego czasu można go również używać do celów czysto komercyjnych. Internet w wersji jaką znamy obecnie (oparty na architekturze klient – serwer) pojawił się na początku lat 90-tych XX wieku. W 1990 roku powstał pierwszy serwer oraz protokół www. Ich współtwórcą był brytyjski fizyk i programista Sir Timothy Berners-Lee. Prace nad protokołem www Berners-Lee rozpoczął już w 1989 roku. Napisany przez niego program „WorldWideWeb” został udostępniony w sieci CERN w październiku 1990, a latem 1991. Pierwszą opublikowaną przez Tima Bernersa-Lee stroną www była info.cern.ch (była to pierwsza strona www na świecie, i co ciekawe nadal jest dostępna pod oryginalnym adresem https://info.cern.ch/ Nie wierzycie – zajrzyjcie sami. Strona jest dostępna w wersji anglojęzycznej tak, jak została oryginalnie napisana.
W dalszej części artykułu przedstawimy najistotniejsze osiągnięcia w rozwoju i rozpowszechnianiu się handlu Internetowego.
Pierwsze sklepy internetowe nie przypominały tych, które znamy i z których korzystamy obecnie. Oferowały one produkty bez możliwości składania zamówień za pomocą formularza czy wirtualnego koszyka na stronie przesyłając ofertę e-mailem, a sama sprzedaż dokonywana była za pośrednictwem telefonu. Wymianę ofert umożliwiało założone konto mailowe, którego adres podawano w ogłoszeniach prasowych czy ulotkach. Przełom w handlu internetowym nastąpił w latach 1994-1995, kiedy zaczęły pojawiać się e-sklepy, umożliwiające zakupy za pośrednictwem formularza na stronie. Początki handlu internetowego na świecie sięgają drugiej połowy XX wieku i wiążą się z powstaniem w USA w roku 1969 pierwszego dużego dostawcy usług internetowych o nazwie CompuServe. W 1979 roku, Brytyjczyk Michael Aldrich wynalazł teleshopping – podłączając zmodyfikowaną wersję odbiornika telewizyjnego do sieci EDI za pomocą przewodu telefonicznego. Przy użyciu menu na ekranie telewizora można było dokonywać wyboru produktów, które chce się zakupić. Po złożeniu zmówienie było kompletowane i dostarczane do domu klienta. W około dwa lata od momentu powstania prototypu wczesnego urządzenia e-commerce weszło ono do powszechnego użytku. Od roku 1980 elektroniczny handel zaczęły stosować takie firmy jak Nissan, Ford, Peugeot czy General Motors. W 1982 roku w Stanach Zjednoczonych w mieście Boston, powstała pierwsza na świecie firma e-commerce o nazwie Computer Exchange (co można przetłumaczyć na polski jako giełda komputerowa), która na lata zdominowała elektroniczny handel używanymi komputerami w Ameryce. W1984 roku pierwszy dostawca usług internetowych w USA firma CompuServe, otworzyła Electronic Mall – pierwszy sklep internetowy, który operował na skalę krajową na podobnej zasadzie jak brytyjski wynalazek teleshoppingu. Electronic Mall umożliwiał dokonywanie zakupów w kilkuset sklepach i działał z powodzeniem do połowy lat 90-tych. W roku 1992 otwarto w USA pierwszą księgarnię internetową Book Stack Unlimited. W momencie powstania Book Stack Unlimited sprzedawało wyłącznie tradycyjne książki drukowane. W 1994 roku wynaleziono protokół SSL (Secure Socket Layer) umożliwiający szyfrowanie wysyłanych danych co przełożyło się na wzrost bezpieczeństwa transakcji dokonywanych online i znacząco przyspieszyło rozwój handlu internetowego. Pierwszą transakcję za pomocą szyfrowanej karty kredytowej przeprowadził sklep e-commerce o nazwie NetMarket, klientem był mieszkający w Filadelphii Filadelfii Phil Brandenberger, a zakupionym produktem album Stinga pod tytułem ”Ten Summoners’ Tales” – to w ramach ciekawostki. W kwietniu 1994 powstała pierwsza przeglądarka używana przez szeroką rzeszę użytkowników spoza ścisłych kręgów akademickich. Przeglądarka nosiła nazwę Netscape Navigator (znana także jako Netscape Communicator lub po prostu Netscape) i była znana także pod nazwą kodową Mozilla. Ostatnia wersja Netscape Navigatora została udostępniona w roku 2007. W 1994 roku Jeff Bezos założył firmę Amazon. Na początku swojego istnienia była to wyłącznie księgarnia internetowa – dziś w roku 2020 na stronie amazon.com można kupić praktycznie wszystko z dostawą do najbardziej odległych i egzotycznych miejsc na świecie. Również w 1994 roku powstała pierwsza internetowa platforma aukcyjna o nazwie eBay. Założycielem firmy jest Pierre Omidyar a firma eBay nazywała się oryginalnie Auctionweb. Aukcje prowadzone na eBayu umożliwiły zwykłym użytkownikom nie posiadającym w rzeczywistości własnych sklepów stacjonarnych na rozpoczęcie sprzedaży w Internecie wystawiając swoje nieużywane przedmioty na licytację.
Kolejnym krokiem do upowszechnienia się handlu internetowego było powstanie firmy PayPal w USA w roku 1997. PayPal to internetowa usługa finansowa tzw. portfel elektroniczny lub portfel wirtualny. Umożliwia ona płacenie za przedmioty za pomocą bezpiecznego konta internetowego utworzonego w serwisie PayPal. Konto zintegrowane jest z dodanym do niego rachunkiem bankowym, kartą kredytową lub debetową. Może także działać jak portfel przechowując zgromadzone środki finansowe. Po doładowaniu konta PayPal (tzn. przelaniu środków na konto do swojego wirtualnego portfela) można dokonywać płatności z konta PayPal nawet jeśli w danym czasie nie posiada się przypiętej do konta PayPal żadnej karty kredytowej lub debetowej. 1999 – powstał pierwszy sklep w wersji wyłącznie internetowej o nazwie Zappos wykupiony później przez Amazon. 2001 roku Amazon uruchomił sprzedaż internetową na urządzeniach mobilnych. Od około 2005 roku pojawiło się nowe zjawisko, które trwa do dziś i jest znane pod nazwą social commerce (zjawisko marketingu szeptanego) czyli wykorzystanie mediów społecznościowych do sprzedaży produktów i usług przez Internet. Lata 2000- 2020 to dalszy szybki rozwój handlu internetowego na świecie oraz towarzyszący mu wzrost przychodów firm z sektora e-commerce. Zgodnie z szacunkami ekspertów ten trend najprawdopodobniej pogłębi się w nadchodzących latach. Handel internetowy w XXI wieku stanowi najważniejszy kanał sprzedażowy o największej ze wszystkich gałęzi handlu dynamice rozwoju.
Na zakończenie tej części warto krótko wspomnieć o jeszcze jednym trendzie dotyczącym e-commerce, który rozpowszechnił się na świecie pod nazwą showroom i może stanowić zapowiedź kierunku, w którym będą zmieniały się tradycyjne sklepy stacjonarne w przewidywalnej przyszłości. Showroom w swoim założeniu jest salonem, w którym można bliżej poznać konkretny produkt lub usługę. Jego zadaniem jest dostarczenie kompleksowego doświadczenia produktu a także bardzo często możliwości spotkania z ekspertami. Klienci przychodzą do showroomu aby obejrzeć i wypróbować produkty, przymierzyć buty czy sukienkę, przetestować funkcje interesujących ich sprzętów i technologii. Kiedy zdecydują się na zakup przetestowanego w showroomie produktu zakupu dokonują zazwyczaj w sklepie internetowym chociaż niektóre showroomy oferują możliwość zakupu także na miejscu w kanale tradycyjnym. Więcej na temat współczesnych trendów oraz przyszłości handlu online napiszemy w jednym z kolejnych odcinków bloga.
A co w tym samym czasie działo się w Polsce?
Historia Internetu w naszym kraju jest niezbyt długa w porównaniu do dziejów Internetu na Zachodzie. W dużej mierze ten stan rzeczy wiąże się z istnieniem od roku 1945 tzw. „żelaznej kurtyny”, która na około pół wieku podzieliła kontynent europejski i odizolowała część państw Europy środkowej i wschodniej – w tym Polskę przed kontaktem i wpływem reszty świata. Zniesienie żelaznej kurtyny stało się możliwe dopiero w roku 1989, kiedy podczas Jesieni Ludów, zainicjowanej latem tego roku przemianami w Polsce, państwa dotąd zależne od ZSRR odzyskały suwerenność.
Początek rozwoju Internetu w Polsce to rok 1991. Na Uniwersytecie Warszawskim powstała wóczas Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa znana jako NASK. W sierpniu 1991 roku przy znaczącym udziale NASK nawiązano pierwsze połączenie między Wydziałem Fizyki UW a Uniwersytetem Kopenhaskim. Oficjalnie nasz kraj uzyskał stały dostęp do Internetu w grudniu 1991 r. Podłączone do sieci komputery znajdowały się w Warszawie, Krakowie, Toruniu i Katowicach. Początkowo prędkość internetu była niewielka – mniej niż 10 kb/s i korzystały z niej nieliczne firmy i instytucje. Do 1994 r. Internet w Polsce był prawie wyłącznie siecią akademicką. Rok później na Uniwersytecie Gdańskim powstała Wirtualna Polska (początkowo funkcjonująca jako katalog stron WWW), a w 1996 roku w Krakowie powstał OptimusNet znany dziś jako Onet. W 1999 w Warszawie powstała pierwsza powszechnie dostępna poczta elektroniczna o2.pl a w Krakowie zadebiutowała Interia.pl. Dalszy komercyjny rozwój Internetu w Polsce umożliwiła Telekomunikacja Polska. Pierwsze połączenia do Internetu dla zwykłych użytkowników odbywały się za pomocą modemu telefonicznego (rok 1996). W 1999 Telekomunikacja Polska uruchomiła sprzedaż SDI, czyli Szybkiego Dostępu do Internetu, który nie blokował linii telefonicznej. W 2000 roku na rynku pojawiła się usługa o nazwie Neostrada, która umożliwiła większy i szybszy przesył danych. Wciąż była jednak zbyt droga jak na kieszeń przeciętnego użytkownika oraz dodatkowo ograniczona terytorialnie – do roku 2001 r. z Neostrady mogli korzystać tylko mieszkańcy Warszawy. Wzrost popularności Internetu w Polsce nastąpił około roku 2004 wraz z pojawieniem się na rynku pierwszego zdecydowanie tańszego pakietu Neostrady. Od tego czasu zwiększała się też szybkość sieci z10 do 50 Mb/s. Dzisiaj taka szybkość przesyłu danych nie robi na nikim wrażenia, ale kilkanaście lat temu był to istotny krok naprzód.
Początki polskiego rynku e-commerce sięgają końca lat 90-tych ubiegłego wieku a sama historia rozwoju handlu internetowego w naszym kraju jest relatywnie krótka podobnie jak historia rozwoju samego Internetu. W roku 1996 w Warszawie powstał pierwszy polski sklep internetowy firmy Terent, który był wzorowany na firmie Amazon, jednak dość szybko zakończył swoją działalność. Najdłużej istniejącym w Polsce sklepem internetowym była księgarnia Nepo, która aktywnie działała w sieci od 1994 roku (możliwość zakupu poprzez formularz uruchomiła w 1996 roku). W 1997 roku firma ToTu, otworzyła pierwszy supermarket internetowy. W 1999 roku swoją działalność w Internecie rozpoczął Merlin.pl, a następnie w roku 2000 własny wirtualny sklep otworzył Empik.pl. Także w 1999 roku powstała założona przez Arjana Bakkera największa platforma transakcyjna on-line w Polsce o nazwie Allegro.pl. Podobnie jak w modelu wymyślonym przez twórcę e-Bay, Allegro umożliwiało wystawianie na sprzedaż przedmiotów posiadanych przez zwykłych użytkowników. Początkowo serwis Allegro.pl był popularny w kręgach kolekcjonerów, ale z biegiem czasu zainteresowali się nim także profesjonalni handlarze oraz firmy, dla których stanowi on dodatkowy kanał sprzedaży lub alternatywę – choć nie zawsze korzystniejszą – dla budowy własnej niezależnej platformy e-commerce. Zasady sprzedaży na Allegro.pl to oddzielny nie pozbawiony kontrowersji temat i nie będziemy go tutaj szczegółowo poruszać. Wypada jednak wspomnieć ogólną zasadę funkcjonowania serwisu Allegro.pl w odniesieniu do sprzedających. Serwis mianowicie pobiera prowizję za wystawienie produktów na sprzedaż oraz za dokonanie sprzedaży za jego pośrednictwem. W 2003 roku ilość użytkowników serwisu Allegro przekroczyła jeden milion. Obecnie społeczność ta liczy ponad 14 mln użytkowników.
W kolejnym odcinku dowiecie się o tym, dlaczego warto kupować online i jak zacząć korzystać ze sprzedaży internetowej oraz jak poruszać się po sklepie internetowym. Zapraszamy!
